Uyku Nedir?
Uyku 24 saatlik günlük döngümüzün neredeyse 3’te birini dolduran ve yokluğu hayatla bağdaşmayan bir varoluş biçimimizdir. Uyanıkken bilincimiz net bir şekilde açıktır ve içinde bulunduğumuz zamanı, mekânı ve kişileri biliriz. Uykudayken ise farklı bir bilinç haline geçeriz. Bilincimiz tümden kapanmaz, ama daha yoğun olarak beynimiz ve iç organlarımızdan gelen uyaranlara dönük oluruz. Diğer tüm canlılardan birçok yönden farklılaşmış olan beynimiz uyku ihtiyacı yönünden çok az farklılık gösterir.
Uyku hayatta kalmamızı sağlayan hallerimizdendir. Bir kişi gerçekten haftalarca hiç uyumazsa ölür.
Uykuda her ne kadar hareket edip konuşmasak da pasif bir süreç değildir. Uyku bir derlenme, toparlanma ve yenilenme sürecidir
Uyku Bozukluğu Nedir?
Uykunun etkilenen parametresine bağlı olarak çeşitli uyku bozuklukları tanımlanmıştır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
İnsomnia: Uykusuzluk, uykuyu sürdürmede veya uykuya dalmada zorluk olarak da tanımlanabilecek insomnia çok çeşitli sebeplerden ileri gelebilir.
• Birbirinden uzak zaman dilimlerine kısa zamanda seyahat sonrası ortaya çıkan jet-lag,
• Stresli yaşam, kaygı bozuklukları,
• Hormonal veya sindirim problemleri insomnia ile sonuçlanabilir.
İnsomnia; çeşitli etkileri nedeniyle hayat kalitesini ciddi olarak olumsuz etkileyebilir. Bunlar arasında depresyon, konsantrasyon bozukluğu, dış etmenlere duyarlılık (irritabilite), kilo artışı ve okul/iş performansında düşme sayılabilir.
Parasomnia: Uyku esnasında yapılan anormal davranışlar ve hareketler parasomnia kapsamında değerlendirilir. Bunlar arasında;
• Uyurgezerlik,
• Uykuda konuşma,
• İnlemek,
• Kâbus görme,
• Yatak ıslatma,
• Diş gıcırdatma sayılabilir.
Özellikle REM uyku davranış bozukluğu; REM uykusu esnasında, normalde hareket edememesi gereken kişinin, rüyasında gördüklerini davranışlarına yansıtması olarak bilinen bir türüdür.
Uyku apnesi: Uyku esnasında nefes almanın tamamen durması veya azalması olarak tanımlanır. Sağlıklı bireylerde horlama ile birlikte kısa süreli görülmesi normal kabul edilse de uykudaki gerçekleşme sıklığı ve uzunluğu arttıkça ciddi sağlık sorunlarına yol açar.
Özellikle kalp ve akciğer problemleri açısından bireyler risk altındadır. Kişi uykusunda oksijen yetersizliğinden sık sık uyanır ve yetersiz uyku nedeniyle gün içinde yorgunluk, sinirlilik, uyku ihtiyacı, konsantrasyon güçlüğü gibi şikayetlere neden olur.
Huzursuz bacak sendromu: Uykuda bacakları karşı konulamaz derecede hareket ettirme ihtiyacı hissetme durumudur.
Genellikle bacaklarda uyuşma veya karıncalanma hissi eşlik edebilir. Şiddetli vakalarda gün içinde de şikayetler gelişebilir. Hiperaktivite bozukluğu, bazı vitamin eksiklikleri, Parkinson hastalığı gibi sağlık sorunlarına eşlik edebilse de, sıklıkla sebebi bilinmemektedir.
Narkolepsi: Gün içinde uyanık durumdayken gelişen “uyku atakları” ile tanınır. Kişi gün içinde aniden yorgun hissederek uykuya dalar.
Bazen bu şikâyete, uykudan uyanma sonrası geçici uyku felci eşlik edebilir.
Tek başına olabilse de sıklıkla narkolepsi multipl skleroz (MS) gibi çeşitli nörolojik hastalıklarla beraber izlenir.
Uyku Sorunun Belirtileri Nelerdir?
• Geceleri uyumakta zorluk çekme
• Uyku süresince sık sık uyanma
• Normal uyanma saatinden çok daha erken uyanma
• Gece uyanıldığında tekrar uykuya dalamama
• Uyanıldığında kendini yorgun hissetme
• Gün içerisinde sık sık uyku gelmesi
• Uykusuzluğa bağlı olarak normalde yapılmayacak hataları veya kazaları yapma
• Yapılan işe veya herhangi bir aktiviteye konsantre olmakta zorluk çekme
• Yorgunluk
• Sinirli bir ruh hali
• Unutkanlık
• Anksiyete
Nasıl Tedavi Edilir?
Uykusuzluğun en yaygın biçimlerinden birine psikofizyolojik uykusuzluk denir. Genellikle zihnin çok düşünceli ve rahat olmadığı için kişide uyku sorunları meydana gelmektedir.
Stres, psikofizyolojik uykusuzluğun en yaygın nedenidir. Stresli bir olaydan geçerken uyku problemleri yaygın olsa da bazı insanlar stresli olay sona erdikten sonra normal uyku seyirlerine devam eder. Bu tarz strese bağlı uykusuzluk sorunları doktor tarafından önerilen hayat değişiklikleri veya ilaçlarla tedavi edilebilir.
Yine akut uykusuzluk denilen kısa süreli uykusuzluk sorunları da tedavisi gerektirmeyebilir. Uykusuzluk, gün içinde çalışmayı zorlaştırıyorsa, doktor tarafından uyku ilaçları önerilebilir. Bu ilaçlar kişinin rahat bir uyku uyumasını sağlayarak, kişinin gün içinde yorgunluk ya da konsantrasyon gibi sorunlar yaşamasının önüne geçer.
Kronik uykusuzluk tedavisinde ise, öncelikle uykusuzluğa neden olan altta yatan sağlık sorunlarının tedavi edilmesi gereklidir. Eğer şüphelenilen hastalıklar tedavi edildikten sonra bile kişi uykusuzluk sorunu ile karşı karşıya kalıyorsa psikolojik değerlendirilmesi istenilebilir.
Ayrıca akut uykusuzluk gevşeme egzersizleri, beslenme düzeni ve uyku kısıtlamaları ile tedavi edilebilir. Bu tarz teknikler için zaman ayırmak ve biraz çaba gereklidir. Fakat doktor tarafından önerilen basit değişiklikler ve egzersizler daha normal bir uyku düzenine geri dönülmesi ve uykusuzlukla başa çıkılmasını sağlar.
