Psikolog John Gottman ilişkilerde iletişimi öldüren dört zehirli
davranış için dört atlı metaforu kullanır.
Kıyamet öncesi ortaya
çıkacaklarına inanılan ve dünyanın sonunu işaret eden dört atlı , sırasıyla saldırı, savaş, açlık ve ölümü temsil
ederler.
Liderliğin en önemli unsuru ilişki yönetimidir. İyi liderler
ilişkileri sosyal sermaye olarak kabul eder, bu sermayeyi geliştirir, pozitife
odaklanarak iletişim kurarlar.
Kurumlarda ve ekiplerde
çalışmaları olumsuz etkileyen negatif davranışları toksik davranış olarak
isimlendiriyoruz. İlişkileri olumsuz etkileyen dört atlının nal seslerini
suçlama, savunma, küçümseme ve duvar örmekle daha yakından duyarız.
1. Atlı Saldırı
SALDIRI ilk atlıdır. İletişimde
kendini suçlama olarak gösterir. Kişiye yönelikse toksiktir. Panzehiri
davranışa odaklanmaktır
Suçlama tuzaktır. Birlikte olduğumuz kişiler hakkında hepimiz zaman
zaman yakınırız, bu çok normaldir. Ancak yakınma ile suçlama arasında dünya
kadar fark vardır. Yakınma bir davranışa odaklanır ve eyleme yöneliktir.
Suçlama ise daha geneldir, kişinin karakterine yönelik olumsuz eleştiriyi
içerir. En kötüsü de bu SALDIRI atlısı sık kullanıldığında daha ölümcül olan
diğer üç atlıyı oyuna çağırır.
Örneğin “Hiçbir şeyden memnun
olmuyorsun. Çok bencilsin.” yerine “Sıkıntılarının devam ettiğini görüyorum,
tam olarak neye ihtiyacın olduğunu anlatabilir misin?”
Eleştirel suçlamanın panzehiri
kişiye değil DAVRANIŞA odaklanmaktır. Yargılamadan durumu tanımlamak ve durumun
altında yatan ihtiyacı görmeye çalışmak önemlidir. Geri bildirim aşamasında
kişiye değil davranışa odaklanma önerisi aslında tam da bu nedenle gündeme
gelir.
SAVAŞ savunmayla başlar. Yani karşı saldırıdır. Panzehiri
sorumluluk almaktır.
2. Atlı Savaş
Savunma eleştiriye karşı
anlaşılabilir bir tepki olsa da çatışmayı beslemekten başka bir faydası yoktur.
Savunma da bir çeşit suçlamadır ve “benim değil senin suçun” diyerek çatışmayı
tırmandırır. İkinci atlı savaş artık oyundadır. Panzehiri ben dili kullanmak,
kendi duygularımızın farkına varmak, sorumluluğu üstlenmektir.
Örneğin “Raporu zamanında
göndermediğin için çalışmayı zamanında bitiremedim” yerine “Daha ısrarcı
olmalı, sık sık hatırlatmalıydım. Bu benim de sorumluluğumdu”
Bir tarafın iletişimi kapatması
AÇLIK getirir. Panzehiri
sakinleşerek konuya dönmektir.
3. Atlı Açlık
Duvar örme: Tartışmaların giderek
artan dozda eleştiri, savunma, hor görme sarmalına girdiği ilişkilerde bir
taraf iletişimi keser (I-İçedönükler daha erken olmak üzere), bu üçüncü atlının
habercisidir: AÇLIK zamanıdır. Kişi iletişimi kapatır, ne düşündüğünü anlatmaz.
Özellikle diğer iki atlının koşuşturduğu ortamlarda takım üyeleri duvar örerek
durumdan uzaklaşmak isterler. Duvar örerek iletişimi kapatmak yerine tartışmaya
ara vermek, mola almak, sakinleştirici aktivitelere odaklanmak (magazin
haberleri okumak, derin nefes almak vb) ve daha sonra pozitif yerden başlamak
yardımcı olacaktır.
4. Atlı Ölüm
Küçümseme ile 4. Atlı ÖLÜM
sahneye girer.
Panzehiri en zor bulunandır:
Saygı ve hoşgörü kültürü
Hor görme: İğneleme, alay, isim
takma, küçümseyici mimik ve davranışlar ve aşağılama içerir. ÖLÜM yakındır.
Dört atlının en kötüsüdür. Küçük görme zehirini iletişime taşıyarak ortamın
kirlenmesine neden olur.
Örn: “En iyi becerdiğin şey
yayılmak” yerine “Bu kadar iş varken oturman beni rahatsız ediyor”
Kurumsal ortamlarda bunun açıkça
dile getirilmesi yerine genellikle mimik ve ifadelerle yansıtıldığı
gözlemlenir. Ne yazık ki çabuk ve etkili bir ilacı da yoktur. Küçümseyici tavır
ve davranışları sizin göstermediğinizi öngörüyor şunu hatırlamak istiyoruz:
biri sizi küçümsüyorsa bu sizden çok karşınızdaki kişi hakkında bilgi verir.
Peki Çare Ne?
Her türlü ilişkide çatışmanın
olması aslında olağan. Önemli olan bu durumda ne yaptığınızdır. Gottman’a göre
mahşerin dört atlısı genellikle kişiler kendini çaresiz ve güçsüz hissettiğinde
ya da korkudan çıkıyor ve panzehiri bizimle paylaşıyor:
İlki bu dört atlının etkisini
bilmek, varlığını fark etmek ve uzak tutmak için aktif çaba harcamak
Gottman iletişimde bu atlılardan
biri ortaya çıkarsa durumu pozitife çevirmek için en az 5 olumlu davranış
gerekir diyor. Saygı ve takdir ilişkinin diğer dört atlı tarafından ezilmesini
engelliyor ama 5 katı kullanmak şartıyla. Yani bir kez eleştirdiyseniz 5 kez
övmeniz gerekiyor.
Ekip içinde, ilişkilerinizde
rahatsızlık duyduğunuz bir durum varsa şikayetinizi isteğe çevirmek: X oldu,
kendimi Y hissettim, Z olsun istiyorum
Varsayımlarınızı ve
önyargılarınızı fark etmek ve onlardan uzaklaşmak (özellikle N ve J’ler)
Yorum ve Yargıları Susturarak İyi Bir Dinleyici Olmak
Ne kadar iyi niyetli olursak
olalım, olumlu tutum ve davranışlarımız yanlış anlaşılmaların karşısında
çaresiz kalacaktır. Karşınızdaki kişi mesajınızı yanlış anladığı anda mahşerin
dört atlısı yola çıkmıştır: eleştiri savunmayı çağıracak, kısa bir süre sonra
gelen küçümseyici bir yorum duygusal uzaklaşma ve duvar örmeye neden olacaktır.
İlk iki atlıya dikkat edin! Onları uzak tutabilirseniz diğerlerini kolayca
engelleyebilirsiniz. Liderliği ele alın ve mahşerin bu belalı atlılarını
iletişiminizden uzak tutun.