Bilişsel Davranışçı Terapi Nedir?
Bilişsel davranışçı terapi bir psikoterapi türüdür. İnsan davranışı ve duygulanımını inceleyen psikolojik modellerden yararlanılarak geliştirilmiştir. Bilimsel bir zemin üzerine kurulu olup birçok psikiyatrik bozukluk ve geniş bir sorun alanında etkili olduğu kanıtlanmış bir tedavi yaklaşımıdır. Davranış tedavileri, genel bir tanımla öğrenme ilkelerinin davranış bozukluklarının analiz ve tedavilerine sistematik bir biçimde uygulanışı olarak tanımlanabilir. Davranış tedavileri doğrudan uyumsuz davranışlar üzerine odaklanır.
Bilişsel ve davranışçı terapilerin temel ilkelerinin bir araya gelmesi ile ortaya çıkan bilişsel davranışçı terapinin ilkeleri şöyledir;
• Duygular ve düşünceler, davranışlar ile bir neden-sonuç ilişkisine bağlıdır ve bu ilişki oldukça karmaşık bir yapıdadır.
• Bireylerin öğrenme süreçleri bilişler işlevler kullanılarak gerçekleşmektedir.
• Davranışsal kuramların bilişsel süreçler ile bir arada kullanılması mümkündür. Davranışlar kuramların bilişsel tedavi yöntemleri ilke bir arada kullanılması, tedavi sürecinin çok daha iyi sonuç vermesini sağlayabilmektedir.
• Bireyler, çevrelerini olduğu hali ile değil, kendi algıladıkları şekilde, yani bireylerin çevre algısı sonucunda zihinlerinde oluşan tasarıma uygun şekilde tepki veririler.
Terapinin amacı, kişinin elindeki bilgileri yanlış yorumlama hatalarını düzeltmek, kişiyi işlevsel olmayan duygu ve davranışlara iten varsayımların değiştirilmesine yardımcı olmaktır. Öncelikle otomatik düşünceler, ara ve temel inançlar ortaya çıkarılır, değiştirilir, kişinin kaçınma örüntüleri tespit edilerek, kişinin ömür boyu kendi kendisine yardımcı olmasını sağlayacak olan Bilişsel Davranışçı Terapinin becerilerinin kazanılması için çalışır. Böylece bireyin farkındalığı artırılarak, alışmış olduğu düşüncelerden farklı alternatif düşünce tarzlarını da keşfetmesi sağlanır.
Bilişsel Davranışçı Terapi Nasıl Uygulanır?
Bilişsel davranışçı terapide iki temel ilke vardır. Yaptığınız davranışlar ve sahip olduğunuz düşünce kalıpları gün içerisindeki düşünce tarzınızı ve duygularınızı etkilemektedir. Bilişlerinizin ise bu davranışlarınız ve duygularınız üzerinde etkisi vardır.
Bu nedenle bilişsel davranışçı terapi, bireyin olan biteni algılaması, değerlendirmesi ve onlara anlam çıkarma biçimleriyle ilgilenir ve bu hatalı algılamaları ve yorumlamaları, fonksiyonu olmayan var olan düşüncelerini ortadan kaldırıp değiştirmeyi ister.
Kişi zihninin içinde var olan düşüncelerin bir kısmını fark etmese bile terapi sayesinde bu düşüncelerin farkına varıp ortaya çıkarabilir.
Dolayısıyla Bilişsel Davranışçı Terapi; bireylerin olayları algılama, yorumlama ve anlam yükleme şekilleriyle ilgilenerek, yanlış algıları, yanlış yorumlamaları, işlevsel olmayan otomatik düşünceleri değiştirmeye odaklanır.
Birey içsel süreçlerinin bir kısmını farkında olmasa bile, terapi desteği ile oluşan bilinçli çabayla, bunların bir kısmına ulaşabilir, farkına varabilir.
Bilişsel Davranışçı Terapi bu noktada, kişinin sahip olduğu otomatik düşünceler, ara inançlar, kurallar, temel inançlar üzerinde çalışarak, bilişsel yeniden yapılandırma ile bireyi sağlıklı düşünce yapısına sevk etmeye çalışır. Bunlar:
Otomatik Düşünceler: Aklımıza kendiliğinden gelen, sıklıkla fark edilmeyen, genelde sadece eşlik eden duygunun fark edildiği düşüncelerdir.
Ara İnançlar ve Kurallar: Yaşantı ve gözlem ile edinilen bilgiler, kişi tarafından dile getirilmese bile, bunlara inandığı için, farkında olmadan bu inanç ve kurallara göre hareket eder.
Temel İnançlar: Kişilerde olumlu ya da olumsuz temel inanç şeklinde 2 türde görülen, geçmiş deneyimler sonucunda oluşmuş olan, genel olarak çaresizlik, değersizlik, sevilmeme şeklinde açıklana inanç sistemleridir.
Bilişsel Davranışçı Terapi Hangi Hastalıklarda Kullanılabilir?
Bilişsel davranışçı terapinin aşağıda sayılan sık görülen psikiyatrik bozuklukların tedavisinde etkili olduğunu göstermiş ve bilişsel davranışçı terapi bu bozuklukların tedavisini konu alan pek çok kılavuzda etkili bir tedavi yöntemi olarak yer almıştır:
• Anksiyete bozuklukları
• Obsesif kompulsif bozukluk
• Panik bozukluk
• Hipokondriyazis
• Travma sonrası stres bozukluğu
• Yaygın anksiyete bozukluğu
• Depresyon
• Cinsel işlev bozuklukları
• Çift tedavileri ve aile terapileri
• Alkol ve madde kötüye kullanımı
• Yeme bozuklukları
• Somatoform bozukluklar
• Sosyal fobi
• Özgül fobiler
• Tik gibi çeşitli davranış problemleri
• Yeme bozuklukları
• Şizofreni
• İki uçlu bozukluk (Bipolar bozukluk)
• Öfke kontrolü
• Kişilik bozuklukları
• Ağrı kontrolü
• Çeşitli sağlık sorunlarına uyum sağlama
• Uyku bozuklukları
Bilişsel Davranışçı Terapinin Faydaları Nelerdir?
BDT, birçok problem için oldukça etkili bir yaklaşım olarak kabul edilir Araştırmalar BDT’nin yaşam kalitesini ve genel işleyişi büyük ölçüde iyileştirebileceğini göstermiştir.
BDT ile daha fazla öz farkındalık elde edebilir ve kendi kendinize yaptığınız olumsuz konuşmaların kontrolünü ele alabilirsiniz.
BDT tedavinizin sonunda, olumsuz düşünce kalıplarını yeniden çerçeveleyebilmeli ve davranışınızı değiştirebilmelisiniz. Artık verimsiz bir düşünceye takılıp kalmayacağınız için daha az endişeli ve daha az depresif hissedeceksiniz.
BDT ile günlük yaşamınızdan daha fazla keyif almanızı ve düzenli egzersiz yapmak, daha besleyici yiyecekler yemek ve uykuyu bir öncelik haline getirmek gibi daha sağlıklı yaşam tarzlarını uygulamanız için motive olmanızı sağlayacaktır.
Başa çıkma becerilerini geliştirmenin yanı sıra, BDT benlik saygısı ve kendine güven oluşturmak için de etkili olabilir. Kazanacağınız problem çözme becerileri hayatınızın her alanına uygulanabilir. Bu aynı zamanda zorluklarla karşılaşıldığında daha iyi karar vermeyi kolaylaştırır.
BDT ayrıca, ilişkilerinizi geliştirmek için nasıl daha etkili iletişim kuracağınızı ve duygularınızı nasıl yöneteceğinizi de öğretebilir.
Bilişsel Davranışçı Terapinin Avantajları nelerdir?
• Kişiye göre uyarlanabilir.
• Uygulanabilir günlük beceriler ve başa çıkma stratejileri sağlar.
• Uzun vadede birçok ruh sağlığı problemlerinin tedavisinde ilaç kadar etkili olabilir.
• Tedavi, diğer tedavi türlerine kıyasla nispeten kısa bir sürede tamamlanabilir.
• Süreci geliştirmek için kitaplar, videolar, uygulamalar ve bilgisayarlı programlar gibi çeşitli araçlar dahil edilebilir.
