Şema terapi, kişilik bozuklukları ve tedavisinin zor olduğuna inanılan psikolojik sorunların üstesinden gelmek amacıyla Jeffrey Young ve arkadaşları tarafından geliştirilmiş bir psikoterapi yöntemidir. Kronik depresyon, kronik anksiyete, kişiler arası ilişkiler, yeme bozuklukları, madde kullanımı gibi sorunların çözülmesinde etkilidir. Bilişsel davranışçı terapi, Geştalt terapi, psikodinamik terapi, kişiler arası psikoterapi, nesne ilişkileri ve bağlanma kuramı gibi yöntem ve kuramları birlikte kullanarak sorunları daha zengin bir bakış açısıyla ele alır. Şema terapi, özellikle bireylerin sahip olduğu şemalar ve diğerleriyle kurduğu ilişkiler üzerine yoğunlaşarak çalışılan bir ekoldür.
Şemalar Nasıl Oluşur?
Şemalar doğduğumuz andan itibaren oluşmaya başlarlar. Bebeklikten
ve çocukluktan bu yana karşılanması gereken ihtiyaçlarımız vardır. Duygusal veya fiziksel bazı temel ihtiyaçlara
gereksinim duyarız. Hayatta kalmak için
bu ihtiyaçlar temel güven ihtiyacı, Güvenlik, bakım, empati, kabul edilme,
saygı, bağımsızlık, gerçekçi sınırlar, spontanlık ve eğlenme, tutarlılık,
süreklilik, aynılık, kabul edilme, onaylanma, özerklik, sağlıklı rekabet
edebilme, sağlıklı bir kimlik algısı, kendiliğindenlik gibi temel ihtiyaçlarımız
vardır. Bu ihtiyaçların herhangi birinde karşılanamaması durumunda veya
zedelenmesi durumda ya da bu durumların tam aksinde gereğinden fazla karşılanmasında
çocukluk döneminin ihtiyaç basamaklarında sorunlar oluşur. Bu dönemde yaşanan
her şey şemaları oluşturmaktadır. Psikolojik açıdan sağlıklı olan insan bu ihtiyaçlarını
uygun şekilde tamamlayan ve giderebilen insandır. Erken yaşam deneyimlerinde bu
ihtiyaçların sağlıklı şekilde karşılanamaması ile şemalar oluşur. Şemalar kalıp
görev görürler yaşam boyu gelişerek insanların davranışlarını ve düşüncelerini,
diğer insanlarla olan ilişkilerini belirlemektedir. Yani şu anki davranışlarımızı
ve düşüncelerimizi şemalarımızın temeli oluşturmaktadır. Şemalar dört temel
yolla oluşabilmektedir.
En temel
ihtiyaçlarımızın zedeleyici derecede engellenmiş olması
Travma gibi zor
durumlarla karşılaşmak deprem, kaza, taciz gibi
İyi olan
şeylerin abartılı şekilde bize sunulması
Seçici içselleştirme veya özdeşim kurulması
Şema Terapide Hangi Şemalar Ele Alınır?
Şema Terapi” bir çok terapi kuramının (Bilişsel, Davranışçı,
Gestalt, Bağlanma) bütünleştirilmesi sonucunda 1980`li yıllarda Young tarafından
ortaya konmuş bir terapi yöntemidir.
Şemalar en genel anlamı ile, çevremizde olup biteni
yorumlayıp, uyum sağlayarak, yaşamın gereklerini yerine getirebilmek için
kullandığımız zihinsel yapılardır. Bebeklikten başlayarak gelişir ve yaşam boyu
sürerler.
Ancak şema terapistleri “şema” terimini, “Erken Dönem Uyum
Bozucu Şema” kavramının yerine kullanmaktadır.
Şema Terapiye göre uygun şekilde giderilemeyen erken dönem
çocukluk ihtiyaçlarımız, zaman içeresinde işlev bozucu bir şema alanı oluşturur.
Sözü edilen bu şemalar, kendini-sürdürücü özellikleri nedeniyle değişmeye
belirgin direnç gösterirler.
Young, terapide ele alınması gereken şemaları 18 başlık
altında toplamıştır:
Terk Edilme Şeması
Kuşkuculuk /Kötüye Kullanılma Şeması
Duygusal Yoksunluk Şeması
Kusurluluk /Utanç Şeması
Sosyal İzolasyon Şeması
Bağımlılık /Yetersizlik Şeması
Dayanıksızlık Şeması
Yapışıklık (Gelişmemiş Benlik) Şeması
Başarısızlık Şeması
Haklılık Şeması
Yetersiz Öz denetim Şeması.
Boyun Eğicilik Şeması:
Kendini Feda Etme Şeması
Onay Arama Şeması
Karamsarlık
Duyguları Bastırma
Yüksek Standartlar Şeması
Cezalandırıcılık (Acımasızlık) Şeması
Şemalardaki özellikler hemen herkeste bir miktar bulunsa da
yaşamımızda önemli işlevsel bozulmalara yol açıyor ise, aşırı derecede aktive
olmuşlar demektir. Kişilerde yaşam olayları sonucu birden fazla şema aktive
olabilir.
Bu durumda bilişsel, yaşantısal, davranışsal tekniklerle
terapi ilişkisi içinde orada olup bitenlerle birlikte ele alınarak sağaltımı
gerçekleştirilir.