Ses terapisi, ses problemlerinin tamamında kullanılabilecek
bir tedavi yöntemidir. Bazı ses rahatsızlıklarında tek tedavi yöntemi olarak
kullanılır iken, bazılarında ise tıbbi (ilaçla) veya cerrahi tedavinin öncesi
ve sonrasında destekleyici olarak kullanılabilir. Çok faydalı olmasına rağmen,
hiçbir ses patolojisi için özgün bir ses terapisi yöntemi yoktur. Aksine, her
hasta için seçilen ses terapisi yöntemi, yoğunluğu ve süresi, hastanın
ihtiyaçlarına göre birbirinden farklı olmalıdır.
Ses terapisinde öncelikle kişiye ses tellerini nasıl
koruyacağı öğretilmeye çalışılır. Ses terapisinin ilk basamağında ses
hijyeninin kişiye öğretilmesi ve öğrendiklerinin günlük yaşantısına adapte
edilmesi hedeflenir.
İkinci olarak sese zarar veren davranışlar ve sesi korumayı
öğrenme becerileri geliştirilir.
Üçüncü olarak nefesini doğru kullanma, yanlış konuşma
alışkanlıklarının düzeltilmesi ve ses egzersizleri ile ses tellerinin doğru
şekilde çalıştırılarak var olan ses şikayetlerinin giderilmesi amaçlanır.
Çoğu zaman hastalar ses tellerine ne şekilde zarar
verdiklerinin farkında değillerdir. Bazen de farkında oldukları halde bu
davranışları değiştirmeyi başaramayabilirler. Dil ve konuşma bozuklukları
uzmanı, kişiye sesine zarar veren davranışları değiştirme konusunda yardım
eder. Kişinin hangi davranışlarının değiştirilmesi gerektiği tespit edilerek bu
davranışlar üzerinde sistematik olarak çalışılır. Terapide öğrendiklerini
günlük hayatına adapte edebilen ve bunları yaşam tarzı olarak benimseyen tüm
hastalarda ses terapisi kesin olarak etkili olur. Ancak öğrendiklerini kısmi
olarak uygulayan ya da isteğine göre, aklına geldikçe uygulamaya çalışan
hastalarda ses bozukluğu tam olarak düzelemez. Unutulmaması gereken şey, pek
çok ses bozukluğu kişinin yaptığı hatalı davranışlar sonucu oluşur. Bu durum
kendi kendine oluşmadığı gibi kendiliğinden de iyileşmeyecektir. Hasta bu
durumu oluşturan davranışlarından vazgeçmediği sürece hayatı boyunca dönem
dönem ses problemi yaşamaya devam edecektir. Ses kullanımını azaltmak, yüksek
sesle konuşmamak, gürültülü ortamlarda konuşmamak, konuşurken ağızdan nefes
almamak, solunum desteğini arttırmayı öğrenmek, ses bozukluklarını önlemeye
yönelik kalıcı yöntemlerdir.
Ses terapisi, genel olarak ses bozukluğuna dair gelişen problemleri çözmek için ortaya çıkmış egzersiz ve stratejileri kapsar. Bunlar arasında; nefes alma, duruş ayarlamaları, özel boğaz ve boyun gevşetme egzersizleri, rezonans ve özel ses egzersizleri yer alır. Bu egzersizlerin amacı, ses üretimini iyileştirmektir. Nitekim kimi egzersizler ses üretiminde kullanılan kasları hedeflerken, kimi egzersizlerde ses kıvrımlarının iltihaplanması ve şişmesini önlemek esastır.
Her ses terapisi yönteminin amaçları farklı olmakla beraber,
tüm ses terapi teknikleri için evrensel olan bazı genel hedefler de mevcuttur.
Bunlar gerek cerrahi öncesi yada cerrahi sonrası için verilen ses terapileri,
gerekse tek tedavi olarak kullanılacak ses terapisi için önem arz eder:
Hasta eğitimi:
Hasta eğitimi, tüm tedavi protokolleri için birinci basamaktır. Her hasta,
sesin nasıl oluştuğunu ve kendilerindeki problemin sesinde nasıl bir sıkıntıya
yol açtığını anlamalıdır. Hasta ses terapisinin mantığını, kullanılacak tekniği
ve tedavinin amaçlarını anlamalıdır. Tedavi yaklaşımı hastanın aklına
yatmıyorsa, yada terapiyi uygulayacak kişi kararlı değil veya yeterli açıklama
yapmıyorsa, hastanın tedavi programına uyum göstermesi güç olacaktır.
Ses hijyeni: Her
hasta için uygulanması gereken ses hijyeni kurallarının yanı sıra, her hasta
için özgün olarak dikkat edilmesi, buna uygun olarak yapılması/yapılmaması
gereken konular belirlenmelidir. Örneğin tüm ses kullanıcıları için yeterli
sıvı alımı, gerekirse bulunulan ortamın nemlendirilmesi önemlidir. Kişisel ses
kullanım alışkanlıkları hakkında bilgi sahibi olunması, genellikle sesin yoğun
olarak kullanıldığı ortam ve ortamdaki gürültü özelliklerinin bilinmesi, ve
diğer çevresel faktörlerin irdelenmesi daha sağlıklı ses alışkanlıklarının
kazanılmasını sağlayacaktır. Sigara kullanılmaması, genel stresin azaltılması,
kullanılan ilaçlar ve bunların vücut sıvıları üzerine etkisinin bilinmesi de
önemli gerekliliklerdir.
Aşırı ses kullanma
davranışının düzeltilmesi: Ses kısıklığı olan bireylerin daha alçak sesle
konuşmasının sağlanması, yüksek sesle konuşmanın önlenmesi, alışkanlık haline
gelmiş veya sık tekrarlanan boğaz temizleme hareketinin önlenmesi önemlidir.
Sesin gün içerisinde toplam kullanımı azaltılmalıdır. Yüksek sesle gülmek,
ağlamak ve öksürmek de sese zarar veren davranışlardır. Tüm bu kurallar,
nörolojik nedenlere bağlı yada hipofonksiyonel ses kısıklığı olan hastalar
dışında ses problemi olan bireyler için kullanılabilir.
Üzerinde anlaşılan
amaçlar ve beklentiler: Ses problemi olan birey ve ses terapisini verecek
kişi, sesle ilgili bir problem olduğu, bununla ilgili bir şeyler yapılması
gerektiği, izlenecek yol ve amaçlanan hedefler konusunda fikir birliği içerisinde
olmalıdır.
Hastanın sesindeki
değişiklileri fark edebiliyor olması: Eğer hasta, sesinde ses terapisi ile
oluşan değişiklikleri fark edemiyor yada hissedemiyor ise, ses terapisi fayda
sağlayamaz. Bu durum ses profesyonellerinde sık rastlamadığımız, ancak
özellikle yaşlı popülasyonda ve nörolojik problemli bireylerde çok
karşılaştığımız bir durumdur.
Ses Tellerimde Bir Sorun Olduğunu Nasıl Anlarım?
Ses tellerinde oluşan bir sorunu ancak uzman bir hekim teşhis edebilir. Ses kısıklığınız 2 haftadan uzun sürmüşse, aşağıdaki problemleri çok sık yaşıyorsanız ve ses kısıklığınız etrafınızdaki insanlar tarafından fark edilir hale gelmişse bir KBB uzmanına görünmeniz gerekir.
Ses kısıklığı, konuşurken seste çatallanmalar, pürüzlülük
Konuşurken nefes nefese kalma, istenen sürede konuşamama
Boğazda ağrı, acı ya da gerginlik hissi
Yüksek sesle konuşma/şarkı söyleme güçlüğü
Sesin gün içinde ya da hafta sonuna doğru kötüleşmesi
Sürekli geniz akıntısı
Boğazda bir şey varmış ya da boğaza bir şey takılmış hissi
Sabahları ağızda acı bir tat, mide yanması, ağza acı su gelmesi
Nefes borusuna tükürük ya da yiyecek/içecek kaçması.
Ses Terapisi İle
Hangi Hastalıklar Tedavi Edilir?
Ses nodülleri
Ses felci sonucu oluşan ses kısıklıkları
Doğuştan gelen ses teli bozuklukları
Kas gerilim disfonileri
Ses teli ameliyatları sonrasında sesin rehabilitasyonu
Erkeklerin buluğ çağı sonrasında seslerinde kalınlaşmanın
olmadığı durumlar
Ses terapisiyle tedavi edilebilir.
Ses Tellerinin
Korunması Nasıl Sağlanır?
Ses tellerini tahriş edici maddelerden uzak durulmalı
Boğazın nemli kalması sağlanmalı
Gürültü ortamlarda konuşmaktan kaçınmalı
Doktor kontrolünde ilaç kullanılmalı
Yeterli miktarda su tüketilmeli
İşitme ile ilgili sorunlar tedavi edilmeli
Ses egzersizleri yapmaya özen gösterilmeli
Bu sayede ses tellerini korunması sağlanabilir.