Davranış mühendisliği olarak da adlandırılan uygulamalı
davranış analizi (ABA), bilimsel bir disiplindir. Sosyal öneme sahip davranışı
değiştirmek için öğrenme ilkelerine dayalı ampirik tekniklerin uygulanması ile
ilgilenir. Bu, uygulanan davranış analizi biçimidir; diğer iki biçim radikal
davranışçılık ve davranışsal deneysel analizdir.
"Uygulanan davranış analizi" adı, davranış
değişikliğinin yerini almıştır, çünkü ikinci yaklaşım, ilgili davranış-çevre
etkileşimlerini netleştirmeden davranışı değiştirmeyi denemeyi önermektedir.
Bunun aksine, ABA ilk olarak hedeflenen davranış ve çevre arasındaki
fonksiyonel ilişkiyi değerlendirerek davranışı değiştirmeye çalışır. Ayrıca,
yaklaşım genellikle anormal davranışlar için sosyal olarak kabul edilebilir
alternatifler geliştirmeyi amaçlamaktadır.
ABA uzun vadeli bir süreçtir ve istenen sonuçlara ulaşmadan
önce birkaç adımdan oluşmaktadır. Ayrıca terapi her bireyin ihtiyaçlarına
bağlıdır ve buna göre uyarlanmaktadır, ancak genel prosedürler içermektedir. Bu
genel prosedürler aşağıdaki gibidir:
Değerlendirme: Terapi önce bir terapiste danışmayı
içermektedir. Bu danışma oturumuna İşlevsel Davranış Değerlendirmesi (FBA)
denmektedir. İlk olarak terapist bireyin davranışını, güçlü ve zayıf yanlarını
değerlendirmektedir. Aynı zamanda bireyin beğeni ve hoşlanmadığı şeylerle
ilgili ayrıntıların toplanmasını da içermektedir. Uygulayıcı davranışlarını,
iletişim seviyelerini ve becerilerini gözlemlemek için hastayla etkileşime
girmektedir. Böylece bireyin zihinsel durumu hakkında tam bir çalışma
yapılmaktadır.
Plan geliştirme: Değerlendirme yapıldıktan sonra, terapist
yapılması gereken prosedürleri ve eğitim yöntemlerini planlamaktadır. Bu,
bireyin ihtiyaçları ile uyumlu olacak şekilde bir planlamadır. Örneğin, birey
etrafındaki olaylara dikkat etmiyorsa, plan kişinin dikkat becerilerini
geliştirmeye odaklanmaktadır. Ayrıca planlar bakıcılar ve ebeveynler için
yapılacaklar listesini de içermektedir.
Ebeveyn ve bakıcı eğitimi: ABA tedavisi söz konusu
olduğunda, ebeveynlerin ve bakıcıların katılımı, bireyin terapi alanı dışındaki
istenen davranışları güçlendirmesine yardımcı olmaları gerektiğinden çok
önemlidir. Ebeveynler ve bakıcılar, terapist tarafından ne yapılması ve neyin
önlenmesi gerektiği konusunda eğitim görmektedir. Bu strateji öfke nöbetleri
riskini azaltmak için uygulanmaktadır.
Değerlendirme: Terapistler genellikle bazı olağandışı
davranışların nedenlerini ortaya çıkarmaya çalışmaktadırlar, böylece en etkili
sonuçlar için bir plan özelleştirebilirler. Ayrıca terapist planı hastanın
cevabına göre değiştirebilmektedir. Birey için hangi stratejilerin en iyi
olduğunu belirler ve hastalarının bunları takip etmesi için gerekli adımları
atmaktadır.
Uygulamalı Davranış
Analizi(ABA)’nin Karakteristik Özellikleri;
Uygulamalılık
Davranışın toplumsal açıdan önemli olması anlamına gelir.
Hedef davranışın kuramsal açıdan değil, toplumsal açıdan önemli bir davranış
olması anlamında kullanılmaktadır. Arttırılması ya da azaltılması istenen
davranış, toplumsal açıdan önemli olmalı ve ivedilik taşımalıdır. Toplumda
kabul gören uygun davranışların kazandırılması ya da uygun olmayanların azaltılması
anlamına gelmelidir.
Davranışsallık
Davranışın davranışsal ifadelerle, gözlenebilir ve
ölçülebilir olarak tanımlanmasıdır. Bireyin gözlenebilen somut davranışları
incelenir. Davranışların doğru bir biçimde tanımlanması ve ölçülmesi, verilerin
güvenilir bir biçimde nicelikselleştirilmesi gerekmektedir.
Davranışsallık üç
noktada özetlenebilir:
Bir hedef davranış belirlenmeli ve bu hedef davranışta
değişiklik planlanmalıdır.
Davranış mutlaka ölçülebilir olmalıdır.
Çalışma süresinde davranışta bir değişiklik gerçekleştiyse,
uygulamacı kimin davranışının değiştiğini incelemelidir.
Analitiklik
İşlevsel ilişkinin araştırılması anlamına gelir. Çevresel
olayların davranışın gerçekleşmesi ya da gerçekleşmemesinden sorumlu olduğunu
inandırıcı biçimde ortaya koymaktadır. Uygulamacının bir davranışı analiz
edebilmesi için davranış üzerinde kontrol gücüne sahip olması ve mutlaka
işlevsel ilişkiyi belirlemesi gerekmektedir.
Teknolojiklik
Yapılan uygulamanın açık bir biçimde betimlenmesi, böylece
bir başkası tarafından kolayca anlaşılarak aynı biçimde uygulamasını sağlaması
anlamına gelir. Uygulamalı davranış analizi yöntemlerinin kullanıldığı tüm
davranış değiştirme süreçleri teknolojik olmalıdır. Yinelenebilirlik de
eşanlamlı bir terim olarak kullanılmaktadır.
Kavramsal
sistematiklik
Sistematik bir biçimde kavramsal bütünlük oluşturularak
anlaşılırlığın kolaylaştırılmasıdır. Uygulamacılar sistematik biçimde kavramsal
bütünlük sağlamalıdır. Böylece diğer araştırmacılar ya da uygulamacılar,
kavramsal bütünlüğü elde edilmiş olan uygulamalara kolayca ulaşabilirler. Bu
özellik aynı zamanda bir disiplin alanı oluşmasına katkı sağlar.
Etkililik
Üzerinde çalışılan davranışta istenilen etkiyi yaratan gücün
ortaya konması anlamına gelir. Etkililik, değiştirilmesi ya da kazandırılması
hedeflenen davranışta değişiklik yaratan güç olarak tanımlanır.
Genellenebilirlik
Davranış değişikliğinin, uygulama ortamı dışındaki diğer
ortamlar, durumlar ve davranışlar içinde sürdürülebilir olmasıdır.
ABA’nin Temel
Varsayımları;
Davranışlar, içinde bulunulan çevreyle ilgilidir.
Uygun olan ve uygun olmayan davranışların her ikisi de, aynı
davranış ilkeleriyle yönetilir.
Kişinin geçmiş öğrenmeleri, biyolojik özellikleri davranışlarına katkıda bulunur.
