Yutma eyleminin güçlüğünden kaynaklı tüm sebepleri çözmeyi ve bu sorunu ortadan kaldırmayı hedefleyen terapi çeşididir. Önce yutma güçlüğünün sebebi bulunmalıdır. Uygulama işlemleri öncesinde rahatsızlık sebepleri belirlendiği için, sebebin çeşidine göre tedavi yöntemi belirlenerek uygulanır. Tedavi aşamasında fizik tedavi ile boğaz bölgesindeki zayıf kaslar güçlendirilir, diyet programı çerçevesinde dengeli bir diyet yapılması önerilir. Yutma sürecinde kullanılan kasların fonksiyonunu arttırmaya yönelik egzersizler, bireyin daha etkili bir yutma yapması için çeşitli pozisyon ve teknikler, bireyin daha güvenli ve kolay yutmasına yönelik besinlerin kıvamının belirlenmesi gibi tedavi yaklaşımları ile kişiye özgü terapi programları oluşturulur. Terapi yöntemi için dil ve konuşma terapisti ile radyolog, KBB hekimi gibi alanında uzman doktorlardan tedavi alınmalıdır.
Yutma nedir?
Ağza alınan gıdanın ağızdan mideye iletilmesini sağlayan fizyolojik bir fonksiyondur. Bu olayda birçok kas ve sinir görev alır. Yutma genel olarak 3 evrede gerçekleşir. İlk evre, gıdanın tükürük ve çiğneme ile yutmaya hazır hale getirilmesidir.
İkinci evre, dil yardımıyla gıdaların geriye itilmesi ve yutma olayının tetiklenmesi yani başlatılmış olmasıdır. Hava yolu bu evrede kapalıdır.
Son evre ise, yemeğin aşağıya yemek borusuna doğru hareketidir
Yutma Bozukluğu Nedir?
Disfaji bir yutma bozukluğudur. Tükürük, katı ve sıvı yiyeceklerin ağızdan mideye geçişinin daha fazla zaman, çaba ve zorlanma gerektirmesi durumu yutma bozukluğu olarak adlandırılır. Yutma fonksiyonları kısmen ya da tamamen etkilenebilir.
Yutma güçlüğü her yaşta görülebilen bir rahatsızlıktır ve bu rahatsızlığın belirtileri bazılarında belli yiyecek ve sıvıları tüketirken ortaya çıkmaktayken bir kısmında ise yutma güçlüğü belirgin bir şekilde her zaman görülür. Genel olarak yeme bozukluğu ve yutma güçlüğü belirtisi bulunmaktadır şöyle sıralanabilir:
• Yutkunamamak
• Ses kısıklığının oluşması
• Ağızdan sürekli salya gelmesi
• Yenilen besinlerin boğaz bölgesinde ya da göğüs kemiğinin arka tarafına sıkışma hissinin ortaya çıkması
• Mide asidinin boğaza veya ağza kadar gelmesi
• Mide ekşimesinin ortaya çıkması
• Besinlerin tüketimi sırasında çıkarmaların olması ve sürekli öksürme durumun ortaya çıkması
• Yutma güçlüğü nedeniyle tüketilen besinlerin küçük parçalar halinde yemek ya da bazılarını tüketmekten kaçınmak
• Tüketilen bazı besinlerin burundan geri gelmesi
• Yiyecekleri çiğneme güçlüğü belirtileri varsa tedavi alabilirsiniz.
Yutkunma Zorluğu Neden Olur?
Yutkunma zorluğuna genellikle inme, kafa travması, multipl skleroz ya da demans (bunama) gibi nörolojik bir durum neden olur. Bu hastalıklar boğaz kaslarını zayıflatabilir; bu nedenle yutulmaya başlanan yiyeceklerin ağızdan boğaza ve akabinde yemek borusuna taşınması zorlaşabilir. Yutulmaya çalışılan besinler, soluk borusundan (trakea) aşağıya ya da burundan yukarı gidebilir; bu durumda kişi öğürebilir, öksürebilir veya boğulabilir.
Yutma bozukluğu sinir sistemi hasarlarından, baş boyun bölgesini ilgilendiren çeşitli sorunlarından ya da hastalıklardan kaynaklanabilir:
• İnme
• Beyin travması
• Parkinson Hastalığı
• Multipl skleroz
• Serebral palsi
• Alzheimer hastalığı
• Ağız, boğaz ya da yutak kanserleri
• Baş-boyun cerrahisi
• Ağız hijyeni sorunları (Eksik diş olması, çürük ya da uygun olmayan diş protezi kullanılması)
• Reflü
• Boğaz enfeksiyonları (bademcik iltihabı vb.)
• Yemek borusunun zayıflığı ya da yemek borusunda yara izi
• Ses teli felci ya da zayıflığı
• Tümörler (boğaz, akciğer, yemek borusu kanseri)
• Hastanede uzun süre kalmayı gerektiren uzun süreli hastalık
• Boyun, sırt ya da göğüste geçirilmiş bir ameliyat
• Boğazda yemek veya diğer yabancı cisimlerin sıkışması (özellikle yaşlı hastalarda)
• İlaçların yan etkisi
• Yaşa bağlı kas güçsüzlüğü
Yutma Terapisi Nasıl Uygulanır?
Hastanın altta yatan hastalığına, yutma güçlüğünün nedenine ve problemin şiddetine göre farklı tedavi yöntemleri denenebilir. Bunlar besin kıvamının değiştirilmesinden, yemek verme zamanının değiştirilmesi, gıda hacimlerinin değiştirilmesinden, ağız çevresi yapıların duyusal-motor gelişim teknikleri ile geliştirilmesine ve özel pozisyon tekniklerinin ve özel yutma manevralarının öğretilmesine kadar geniş çerçevede ele alınabilecek yöntemlerdir. Bu yöntemler şöyle sıralanabilir:
Diyet Modifikasyonu: Burada amaç hastanın ihtiyacına uygun olan kıvamı belirleyerek hastanın güvenli yutmasını sağlamaktır
Biyofeedback: Görsel- işitsel davranışsal ve aletsel uyaranlar kullanılarak hastanın bu görsel-işitsel değişiklikleri algılama ve uyum sağlaması ile beslenme veya yutma bozukluklarının tedavisine yardımcı olunur. Amaç; yutma refleksini uyarmak, ağız boşluğunda duyusal farkındalığı arttırmak, yutma refleksindeki gecikmeyi azaltmaktır.
Postüral/pozisyonel teknikler: Yiyeceklerin daha kolay ve güvenli şekilde yutulmasını sağlamaya yönelik postüral modifikasyonlar içerir. ‣ Manevralar: Amaç; beslenme güvenliğini sağlamaktır. Bu amaçla çeşitli yutma manevraları kullanılır. Bu manevralar hastanın nefes borusuna besinlerin kaçmadan yutmasına yardımcı olur.
Oral- Motor ve miyofonksiyonel terapi egzersizleri: Davranışsal ve aletsel uygulamalarla yöntemlerde amaç; hastanın ihtiyacına uygun olan ağız-yüz-motor hareketlerini ve kas gücünü geliştirmek ve hastanın yutmasını olumlu etkilemektir.
Duyusal Uyarma Teknikleri: Dokunsal, sıcak, soğuk ve tat uyaranları ile yutma refleksinin tetiklenmesi ve yutma süresindeki gecikmeyi azaltmak amacıyla kullanılır.
Doğrudan Uyarma Teknikleri: Yutkunma esnasında işlev gören kasların işlevini arttırmak ve yutma refleksini harekete geçirebilecek sinirlerin uyarılmasını amaçlar.
Nöromüsküler Elektriksel Uyarı Tekniği: Bu tedavide amaç: yutma bozukluğu bulunan hastaların yutkunma esnasında işlev gören kaslarının yapılan elektriksel uyarımlar ile yutma kaslarının güçlendirilmesi ve yutmanın motor kontrolünün sağlanmasına yardımcı olmaktır.
Girişimsel Olmayan Beyin Uyarımı: Yutma bozukluklarının tedavisinde son yıllarda korteksin doğrudan uyarılmasıyla kortikal nöroplastisitenin geliştirilmesi yutma tedavisinde önem kazanmaktadır. Bu amaçla direkt olarak korteksi uyaran Transkranyal Doğru Akım Stimülasyonu (tDCS) ve Tekrarlı Transkranyal Manyetik Stimülasyon (rTMS) yöntemleri yutma bozukluklarının tedavisinde kullanılmaya başlanmıştır.
Kinezyo Bantlama: Yutma bozukluklarının tedavisinde son yıllarda kullanılmaya başlayan bir diğer teknikte bantlamadır.
Protezler: yutmanın ağız-yutak aşamasındaki yapısal eksiklikleri / hasarları olan hastalar için telafi veya fiziksel destek sağlayarak, ağız içi boşluktaki basınç ve hareketleri normalleştirmek için bazı protezler kullanılabilir.
