Şema modeli çocukluk dönemi erken dönem olarak adlandırılan evredeki yaşantılarımız ve deneyimlerimizdir. Bu terapide ise yetişkinlik dönemindeki yansımalarına odaklanır ve düşünce davranışların temeline inilir. Bilişsel /davranışçı psikoloji uygulamalarını geliştirerek temel alan bir terapi çeşididir. Açıkçası psikolojik sorunlarımızın neden kaynaklandığının önceki deneyimlerimizle keşfedilme yöntemidir.
Şema Nedir?
Şemalar bebeklikten başlayarak yaşam boyu deneyimlerimizle oluşturduğumuz zihinsel ve psikolojik yapılarımızdır. Şemalar bilinçsiz bir şekilde oluşur. Kendimize ve çevreyi algılama biçimimizi bunların doğrultusunda nasıl bir davranış geliştirdiğimizin sebepleri ve sonuçların bütünü denilebilir. Çocukluk dönemi, ergenlik dönemindeki anılar, duygular ve yaşadığımız olaylar bu açıdan önemlidir.
Erken dönem yani çocukluk çağımızda karşılanmayan temel duygusal ihtiyaçlarımızın karşılanamaması ileriki zamanlarda şemadan kaynaklı davranış bozukluğuna sebep olabilir.
Yaşam boyu tekrar eden kalıplar, inançlarımız, başımıza gelen olaylar kişinin kendisiyle arası ya da başkalarıyla ilişkilerini olumsuz yönde etkileyebilir. Örneğin çocukluk döneminde ebeveynlerimizle geliştirdiğimiz bağlanma stilimiz yetişkinlikte kurduğumuz ilişkilerde davranışımızı gösterir. Onaylanma ihtiyacı, kabul edilme, sevilme ve ihtiyaçlarımızın giderilmesi bağlanma stilimizde etkili faktörlerdir.
Şema terapide önce kişinin şemaları tanımlanır. Kişilerde en çok karşılaşılan şemalar şu şekilde sıralanabilir:
• Ayrılma
• Reddedilme
• Terk edilme
• Kayıplar
• İlişkilerde istikrarsız olma
• Güven problemi
• Özerkliğin Zedelenmesi
• Başarısızlık
• Benliğin gelişmemesi, yapışık olma
• Öz denetim yetersizliği
• İhtiyaçlarını ifade edememe
• Kurban rolü, kendini feda etme
• Baskı ve cezalar
• Utanç
• Karamsarlık
• Duygusal ketler
• İzolasyon
Şema terapide tanımlanan şemaların kökenleri bulunur. Kişi için uyum bozucu, tetikleme yaratan şemalar ortaya çıkarılır. İşlevsiz başa çıkma teknikleri yerine problem yaratan konuların çözümü için kişiye şema terapi teknikleri öğretilerek çalışma yapılır.
Şema Terapi Nasıl Uygulanır?
Yaşam boyu kurduğumuz ilişkiler ve süregelen döngülerimizin erken dönemde yaşadığımız deneyimlerle ilgili olduğunu dile getirmiştik. Şu an yaşadığımız psikolojik rahatsızlıklar veya kişilik bozuklukları tedavisinde kullanılan uzman kişiler tarafından uygulanan terapi yöntemidir. Şema terapi uygulamasında şu teknikler kullanılmaktadır:
Şema Günlüğü
Şema tetiklendiğinde belirli maddelerin karşısına birkaç cümleyle cevap verilen bir günlük yazılıyor. Bu sayede kişi şemasını ve kendini daha iyi tanıyor, olaya gerçekçi bir bakış açısıyla bakabilme yetisi kazanmaya başlıyor. Günlükte karşılığı yazılacak maddeler: Tetikleyici, duygular, düşünceler, gerçek davranışlar, şemalar, sağlıklı bakış, gerçekçi endişeler, aşırı tepki, sağlıklı davranış.
Başa Çıkma Kartı
Potansiyel olarak zor bir olay veya durumla karşı karşıya kalındığında bununla başa çıkmak için kart hazırlanıyor. Bu kartta o olayın kişide yarattığı duyguya, kişide hangi şemayı tetiklediğine, gerçekçi bakış açısına ve çözüm önerisine yer veriliyor. Kişi benzeri olaylarla karşı karşıya kalacağı zaman kendi hazırladığı başa çıkma kartını okuyarak zamanla bu tür olaylara karşı bağışıklık kazanıyor.
İmgeleme Uygulamaları
Şemalar imgesel yolla tetikleniyor. Çocukluk ve sonrasındaki travmatik anılara müdahalede ve gelecek potansiyel bir olaya karşı hazırlanmada bu teknikten faydalanılabiliyor.
Davranışsal Teknikler
Rol yapma, ödev verme, aktivite planlama, problem çözme, rahatlama çalışmaları gibi farklı tekniklere başvurulabiliyor. Örneğin yüzleştirme yöntemi kullanılırsa kişi şemasında kaçındığı bir olay veya duruma ilişkin önceden beklentisini puanlıyor. Sonrasında yüzleştiği duygunun önceden puanladığı kadar korkutucu olmadığını görerek davranışlarını değiştirme ve şemasının etkisini hafifletme yolunda ilerliyor.
Empatik Yüzleştirme
Terapist, terapi seanslarında veya günlük hayatta şeması tetiklenen danışanla empati kurarak onu anlamaya çalışıyor. Anlaşıldığını hisseden danışanın savunma mekanizmalarından uzaklaşarak olaya veya duruma daha gerçekçi bakma yetisi kazanması amaçlanıyor.
Şema Terapi Hangi Durumlarda Kullanabilir?
Şema terapi başlangıçta Borderline, Narsistik Kişilik Bozuklukları gibi devam psikolojik rahatsızlıkların tedavisinde kullanılsa da günümüzde pek çok rahatsızlıklarda etkili olabilmektedir. Şu şekilde örneklenebilir:
• Kronik depresyon
• Çocukluk travmaları
• Yeme bozuklukları
• Çift sorunları
• Kaygı bozuklukları
• Suç durumları
• Madde kullanımı (madde kullanımının geri dönülmesinde etkisis vardır)
• Bağımlılıklar
• Uzun süreli ilişki problemleri
• Katı düşünme ve davranışlar
Şema Terapi Şu Faydaları Sağlayabilir?
• İşlevsiz olduğunu bilmememize rağmen sürdürdüğümüz olumsuz davranışlarımızın nedenlerini anlamlandırmak.
• Mutsuz olduğunuz ve size zarar verdiği halde sürdürmek, neden her defasında devam ettirdiğimizi anlamak.
• Hayatta sizi sınırlandıran olumsuz duyguları farkına varıp onlarla baş etmek.
• Zorlu yaşam olayları karşısında daha farkında davranmak.
• İlişkilerinizin kalitesini arttırmak.
• Geçmişte doyurulmayan duygusal ihtiyaçları fark etmek ve bugün ihtiyaçların karşılanması için harekete geçmek.
• Çocukluğunuzdan besleyerek bugüne getirdiğiniz davranışları ve bugünkü yaşamınızı etkileyen işlevsiz davranışlarınızı ve fark etmek ve aynı döngüden çıkmayı sağlamak.
